پوست و بارداری

مقدمه

بارداری دوره ای از تغييرات هورمونی و متابوليکی وسيع و شديد است که چون موقتی است- بدن قادر به تحمل آن می باشد. در طی اين دوره تغييرات متعددی در پوست - ناخن و موها بروز می کند. ضايعات و تغييرات پوستی در طول بارداری فوق العاده شايع هستند. به علت شرايط خاص روحی و روانی زنان باردار- اين تغييرات می توانند سبب بروز نگرانی هايی شوند که مربوط به زيبايی ظاهری- امکان عود در بارداری های بعدی- اثرات اين تغييرات روی جنين و يا مجموعه ای از آنها باشد. تمام تغييرات پوستی در دوران بارداری از اهميت يکسانی برخوردار نيستند. برخی از ضايعات شايع می باشند و تقريباْ در تمام زنان باردار مشاهده ميشود و يا برخی ضايعات که اختصاص به دوران بارداری دارد و بعد از زايمان از بين ميروند. حاملگی می تواند بعضی بيماريهای پوستی که فرد قبلاْ به آن مبتلا بوده را تشديد يا تخفيف دهد. حال به تک تک اين تغييرات اشاره ای می کنيم.

تيره شدن پوست (هیپرپيگمانتاسيون)

بدليل تغييرات هورمونی و افزايش توليد ملانين از سلول های ملانين ساز درجات مختلفی از تيره شدن منتشر پوست در اکثر زنان باردار در فاصله هفته های اول تا نيمه بارداری مشاهده می شود. اين تغييرات در زنان با پوست تيره تر مشهود تر است. مناطقی از بدن که بطور طبيعی تيره تر هستند بيشتر دچار اين فرآيند ميشوند و تيرگی در اين نواحی بيشتر ديده ميشود بخصوص نوک سينه ها و هاله حاشيه آن- نواحی تناسلی و خط ميانی ديواره شکم که به آن خط سياه گفته می شود. همچنين گاهی اين تغيیرات در زير بغل و کشاله ران ها نيز ديده ميشود. اين تغييرات بعد از دوران بارداری از بين می روند ولی ممکن است درجاتی از آن باقی بماند. همچنين خالهای تيره ممکن است کمی بزرگتر و تيره تر شوند و خالهايی که قبلاْ مورد توجه نبودند مشخص گردند. بايد توجه داشت که اين تغييرات در خالها بطور يکسان است و اگر تغيير خاصی در يک خال بوجود آيد مثل بزرگ شدن - تيرگی شديد- و يا وجود علائمی مثل خارش - سوزش و يا خونريزی بايد توسط يک متخصص پوست بررسی گردد. ماسک حاملگی يا ملاسما در بيشتر از هفتاد درصد زنان باردار بخصوص در سبزه رنگ ها در نيمه دوم زمان حاملگی بوجود می آيد.اين ماسک يا تيرگی در نواحی مختلف صورت ظاهر ميشود و بيشتر در لب بالا- گونه ها- چانه - پيشانی و روی بينی ديده ميشود که بدنبال تماس با آفتاب شدت می يابد. تيرگی معمولاْ به رنگ قهوه ای و بصورت قرينه می باشد. اين تغييرات در زنان غير باردار بدنبال استفاده از داروهای جلوگيری از حاملگی و يا گاهی بدون مصرف اين داروها و حتی در مردان نيز ممکن است ديده شود. ماسک حاملگی بعد از زايمان از بين می رود و يا ممکن است با درجاتی از تيرگی باقی بماند.

مو
بيشتر زنان در زمان بارداری به درجاتی از پر موئی دچار ميشوند که در صورت واضح تر از نواحی ديگر است. اين پرموئی در نتيجه اثرات هورمونی دوران بارداری است و در فواصلی بعد از زايمان از بين ميروند. در سر هم موها پر پشت تر ميشوند و ريزش طبيعی مو هم کم ميشود. بعد از زايمان بدليل برگشت وضعيت هورمونی به قبل از بارداری ؛ نسبت موهای در حال رشد نيز به حالت طبيعی بر ميگردد و سه تا پنج ماه بعد از زايمان يک ريزش نسبتاْ زياد مو را خواهيم داشت که علاوه بر اثرات افت هورمونهای دوران بارداری؛ اثرات تغذيه ای و کاهش املاح خونی بخصوص آهن و همچنين مسائل روحی و روانی بعد از زايمان نيز در اين ريزش سهيم هستند. شير دادن جدا از مسائل تغذيه ای هيچ نقشی در ريزش مو ندارد و اگر مادری بطور صحيح تغذيه شود و کالری و ويتامين و آهن کافی به بدنش برسد با شير دادن هيچ نوع اثری در بدن وی بوجود نمی آيد. اين ريزش بعد از زايمان با برگرداندن کمبود مواد خونی و تغذيه کافی معمولاْ بعد از چندين ماه بر طرف گرديده و تراکم موها به حد قبل از بارداری ميرسد. در موارد نادری کمبود موهای ريزش کرده به حد قبل از بارداری نمی رسد که نياز به بررسی بيشتر دارد. در صورتی که تا يک سال بعد از زايمان کمبود مو در سر و يا وجود موهای ضخيم در صورت و نواحی ديگر بدن که در دوره بارداری بوجود آمده از بين نرود بايد بيمار از نظر هورمون آندروژن و وجود کيست و علل ديگر بررسی گردد.

ناخن ها
خانم های باردار معمولاْ از شکنندگی ناخن و ايجاد شيارهای عرضی در ناخن شکايت می کنند. و در مواردی ممکن است ناخن از بستر جدا شود. اين تغييرات ناخن نيز به تغييرات هورمونی نسبت داده ميشود. ولی بايد علل ديگر اين تغييرات در ناخن بررسی گردد. وجود خطوط تيره رنگ طولی در ناخن گرچه در دوران حاملگی ممکن است بوجود آيد ولی رد کردن ديگر علل اين خطوط تيره بايد انجام گيرد.

غدد عرق
ترشحات غدد عرق در دوران بارداری در تمام سطح پوست بجز کف دست و پا افزايش دارد و بدليل تغييرات هورمونی اين دوره می باشد و به اين دليل زنان باردار بيشتر دچار عرق سوز ميشوند.

غدد آپوکرين
اين غدد بيشتر در نواحی زير بغل و ناحيه تناسلی وجود دارند و مسئول بو بدن می باشند. در دوران بارداری ترشح اين غدد کم ميشود.

غدد چربی
در دوران حاملگی ترشح غدد چربی افزايش می يابد و بعد از زايمان به حد قبل از بارداری ميرسد. اگر در اين زمان اين چربی های اضافی از سطح پوست شسته نشوند می تواند باعث بوجود آمدن جوش صورت گردند.

عروق پوست
تغييرات متعددی در ساختمان و عملکرد عروق پوست در طی بارداری ممکن است رخ دهد. از آنجا که اين تغييرات منحصر به اين دوره نيستند؛ در صورت بروز اين تغييرات بايد با يک متخصص پوست مشاوره گردد. اين تغييرات شامل:

آنژيوم عنکبوتی: به شکل يک برجستگی يا هم سطحی قرمز رنگ به اندازه سر سنجاق که دارای يک قسمت مرکزی و در اطراف آن يکسری عروق قرمز ريز بطور شعاعی ديده ميشود. بيشتر اين ضايعات در نيمه فوقانی بدن ديده ميشود و معمولاْ در ماه های دوم تا پنجم بروز می کند و بعد از زايمان نيز از بين ميروند. اين ضايعه عروقی در افراد ديگر نيز می تواند ديده شود ولی در دوران بارداری شيوع آن نسبتاْ زياد است.

قرمزی کف دست: در زنان با پوست روشن بيشتر ديده ميشود که بعلت تغييرات هورمونی و افزايش خونرسانی به سطح پوست می باشد ولی در بيماريهای ديگر نيز اين پديده بوجود می آيد. زنان باردار با قرمزی کف دست اگر دارای علائم ديگر نيز باشند بايد برای رد علل ديگر مورد بررسی قرار گيرند.

واريس : وريدهای متسع (واريس) در پاها و هموروئيد (بواسير) از عوارض شايع حاملگی است و بعلت فشار جنين روی وريدهای بزرگ داخل شکمی و همچنين اثرات هورمونی زمان بارداری است. در صورتی که تورم و اتساع وريدی مشهود باشد با پزشک خود مشورت نمائيد چون می تواند نتيجه مسموميت حاملگی يا ديگر علل آن مثل ناراحتی قلبی باشد.

لثه ها
اکثر زنان باردار دچار قرمزی و تورم لثه ها ميشوند بخصوص اگر بهداشت دهان و دندان بخوبی انجام نگيرد باعث دردناک شدن و زخمی شدن گردد. اين تغييرات بعد از زايمان از بين می رود.

خطوط کشش يا استريا
پيدايش اين خطوط در دوره بارداری يک يافته شايع می باشد. اين خطوط در اکثر زنان باردار در ماه های ششم و هفتم حاملگی ابتدا در ديواره شکم ظاهر شده و بعداْ به ميزان کمتری بر روی سينه ها نيز نمايان ميشود. در نواحی ديگر از جمله ران ها و بازوها با در صد کمتری اين خطوط ديده می شود. علت بوجود آمدن اين خطوط پوستی را به تغييرات زمان بارداری و افزايش جثه جنين و فشار آن روی پوست و کش آمدن پوست و در نتيجه پاره شدن بافت الاستين که مسئول کشش و نگهدارنده پوست است، نسبت می دهند. رنگ اين خطوط در ابتدا قرمز تا صورتی و يا ارغوانی است و گاهی همراه با خارش می باشد. بعد از زايمان اين خطوط تا حدی جمع ميشوند ولی بطور کامل از بين نمی روند و معمولاْ به رنگ پوست در می آيند و کمی فرو رفته و چروکيده ديده ميشوند. استريا معمولاْ يک مشکل ظاهری است.
ولی در مواردی که اين خطوط وسيع باشند امکان زخمی شدن و عفونی شدن وجود دارد که بايد مراقبت های خاصی انجام گيرد. استريا در موارد غير بارداری نيز ديده ميشود از جمله در پسر ها و دختران در سنين بلوغ که در ارتباط با افزايش سريعتر حجم بدن نسبت به رشد سطحی پوست است و در نواحی باسن، ران ها، کمر و سينه بوجود می آيد.

آويزه های پوستی (تگ پوستی)
در اواخر حاملگی بصورت گوشت آويزان در نواحی گردن، صورت، سينه و زير پستان برنگ صورتی يا هم رنگ پوست پديدار می شود و شبيه زگيل می باشد. اندازه آنها می تواند کوچک به قطر سر سوزن تا اندازه يک نخود باشد و معمولاْ بعد از زايمان از بين می روند. بايد آنها را از زگيل تشخيص داد چون اگر زگيل باشد بايد بيشتر مورد توجه و درمان قرار گيرد.

بيماريهای شايع خاص دوران بارداری
يک خانم حامله علاوه بر بيماريهايی که يک فرد غير حامله می گيرد به برخی بيماريهای خاص دوران بارداری نيز مبتلا می گردد.

خارش حاملگی: حدود يک پنجم زنان باردار به درجاتی از خارش مبتلا ميگردند. در اکثر موارد اين خارش در زمينه يک بيماری پوستی شايع مثل کهير، اکزما، حساسيت داروئی و يا ابتلا به بيماريهای قارچی يا انگلی مثل گال بوجود می آيد ولی در اندکی از اين خانمها خارش شديدی وجود دارد که با هيچ ضايعه پوستی مشخصی همراه نيست که به آن خارش حاملگی می گويند. در اين حالت خارش در سه ماهه سوم حاملگی بوجود می آيد و اغلب محدود به شکم است ولی گاهی منتشر ميگردد و به دست و پا هم ميرسد. علت خارش حاملگی اختلال در ترشح صفرا از کبد می باشد. اين خارش بعد از زايمان از بين ميرود ولی در حاملگی های بعدی و يا با مصرف قرص ضد بارداری عود می کند. خارش حاملگی تاثيری بر روی سلامت مادر (بجز خارش) و جنين ندارد.

بثورات کهيری حاملگی: در اندکی از زنان باردار بروز می کند و بصورت ضايعات کهيری است. معمولاْ اين حالت در ماه آخر حاملگی ديده ميشود ولی ميتواند زودتر نيز ظاهر شود. اين بيماری در حاملگی های اول ديده ميشود و بندرت در حاملگی های بعدی با شدت کمتری عود دارد. علت آن دقيقاْ مشخص نشده ولی افزايش سن مادر و جنين را به آن نسبت ميدهند. اين بيماری بصورت ايجاد ضايعات کهيری شديداْ خارش دار بيشتر در روی شکم نواحی خطوط پوستی (استريا) و در موارد نادری روی سينه، بازوها و ران ها ظاهر ميشود. اين ضايعات بعد از زايمان از بين ميروند ولی بلافاصله بعد از زايمان ممکن است شدت آن افزايش يابد. اين بيماری تاثيری بر روند حاملگی و سلامت جنين ندارد و معمولاْ نوزادان متولد شده بزرگتر از حالت طبيعی هستند. اين بيماری درمان و مراقبت خاصی دارد که بايد مورد توجه قرار گيرد.